گفت وگو با دکتر محمدتقی سبحانی درباره شناساندن معارف شیعه با زبانی جدید

امید حسینی نژاد  | شهرآرانیوز؛ مکتب تشیع از زمان شکل گیری آن در دوران حیات پیامبر اکرم (ص) هویت و مبانی فکری شناخته شده‌ای داشته است. پیش از شکل گیری قاعده‌مند مکاتب فکری اسلامی، معیار‌هایی خاص برای شناختن هر مذهبی وجود داشته است، اما در قرن دوم کم کم فضا برای شکل گیری رسمی مذاهب اسلامی فراهم شد. در میان اهل سنت، برخی متفکران قرن دوم با نوشتن کتاب هایی، مذاهب کلامی و فقهی را پایه گذاری کردند. دراین میان، شیعیان در دوران حضور توانستند با بهره گیری از میراث فکری معصومان (ع) بنیان‌های فکری مذهب تشیع را پایه گذاری کنند.

رفته رفته در قرن‌های بعد فضایی بسته برای فعالیت‌های فکری شیعیان ایجاد شد. حکومت‌هایی که با شیعیان دشمنی داشتند، به هیچ عنوان اجازه توسعه مکتب تشیع را‌ نمی‌دادند و علمای شیعی در فضایی سخت به دفاع از مکتب تشیع می‌پرداختند. این مسیر در دوران صفویه تغییر کرد و با سیطره حکومت شیعی در ایران فضایی مناسب برای دفاع از مکتب تشیع ایجاد شد. در دوران معاصر نیز تا پیش از انقلاب اسلامی پژوهشگران غربی آشنایی درستی از مکتب تشیع نداشتند و انقلاب اسلامی سبب شد نگاه اسلام پژوهان غربی به این سو دوخته شود. مهم‌ترین مشکل در دوران جدید برای شناساندن تشیع در دوران جدید، نبود منابعی متقن و آکادمیک دراین زمینه است.

«مؤسسه البیان للتواصل و التاصیل» که سال‌ها پیش به همت دکتر محمدتقی سبحانی، رئیس بنیاد بین المللی امامت، تأسیس شد، به دنبال آن بود منابعی علمی و آکادمیک برای شناخت عقلانی تشیع تولید کند. در اساسنامه این مؤسسه نیز آمده است که «موسسۀ البیان تلاش می‌کند با رویکرد علمی و با بهره گیری از ابزار‌های فرهنگی و رسانه ای، با معرفی روشن و روشمند مکتب اهل بیت، زمینه گفتگو و شناخت بیشتر با سایر مکاتب، ادیان و مذاهب را فراهم سازد. این مؤسسه، با سرلوحه قراردادن فرمایش امام رضا (ع) که فرمود ان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا، عرضه درست و دقیق معارف اهل بیت (ع) در همه ابعاد فکری، اخلاقی، حقوقی، سیاسی و اجتماعی را تنها راه معرفی مکتب گران سنگ قرآن و سنت می‌داند.»
برای آشنایی هرچه بهتر با رویکرد این مؤسسه و شناخت هرچه بهتر مکتب تشیع از مردم جهان، گفت وگویی با مؤسس مؤسسه البیان للتواصل و التاصیل، دکتر محمدتقی سبحانی، داشته ایم.

آقای دکتر، مؤسسه البیان للتواصل و التاصیل باتوجه به اساسنامه اش به دنبال شناساندن عقلانی شیعه به مردم جهان است. به نظر شما رویکرد این مؤسسه تا چه اندازه می‌تواند به این مسیر کمک کند؟

اصالت و شفافیت در معرفی شیعه دو هدف عمده مؤسسه البیان للتواصل و التاصیل است. ما در داخل کشور بعد از تلاش و فعالیت در حوزه های مختلف به این نتیجه رسیدیم که نقطه ضعف در معرفی تشیع، تأکیدنشدن بر معارف اصیل اهل بیت (ع)، کتاب و سنت است. به تعبیر دیگر، ما در حوزه تشیع در اطراف و حاشیه آن حقایق و معارف زیاد کار می‌کنیم، اما به اصل و متن که مایه و جوهر حقیقی معارف شیعه است، در حوزه‌های علمیه کمتر توجه شده است.

به عنوان نمونه، ما فلسفه، کلام، اصول، فقه و ادبیات می‌خوانیم، اما اصل مطلب این است که وقتی همه آن‌ها را روی هم می‌ریزیم و مقایسه می‌کنیم یا آن چیزی که دستمایه قرآن و معارف اهل بیت (ع) است، فاصله زیادی دارد. این مباحث در حقیقت بخشی کوچک از معارف اصیل اهل بیت (ع) به شمار می‌آید. در نتیجه، باید یادآور شویم آن چیزی که در مقابل آن مسئولیت و وظیفه داریم، اصل دین است. این قبیل از علوم به عنوان ابزار و مقدمه هستند یا به عنوان مجموعه‌ای که کمک می‌کنند به معارف اهل بیت (ع)، ولی آن جوهر معارف و حقایق دین نیستند.

به همین دلیل، ما از بیست سال پیش این رویکرد و دغدغه را داشتیم که برای تربیت نسل جدید، باید افرادی تربیت کنیم که بتوانند معارف اصیل شیعه را عرضه و نگارش کنند و درباره آن سخن بگویند و هم زمان در صحنه عملی و میدانی نیز حضور جدی داشته باشند. براین اساس، سعی شد به تبیین معارف به حوزه بیرون تشیع به عنوان یک کار برون شیعی نیز توجه شود، چراکه آن چیزی که تاکنون از تشیع در بیرون معرفی شده است، تشیع واقعی نیست.

به نظر شما علت این ضعف در شناساندن شیعه به غربی‌ها در دوران جدید چیست؟

معرفی نشدن شیعه در خارج به دلیل ضعف و نقص در خود ماست و ما دراین زمینه مقصریم و در معرفی تشیع کوتاهی کرده ایم. از سوی دیگر، نسل شیعه نیز با حقایق اصیل شیعی کمتر آشناست و در معرفی شیعه به خارج از شیعه نیز همین داشته‌های اندک را منتقل می‌کنیم. یک بخش هم به دشمنان مربوط است. آن‌ها تلاش می‌کنند چهره و تصویری که از شیعه در بیرون نشان می‌دهند، تصویری وارونه و معکوس باشد تا درنتیجه تشیع را منحرف نشان بدهند.

براین اساس، طبق دیدگاه کارشناسی باید در عرصه بین الملل فعالیت و روندی را دنبال کنیم که معارف حقیقی شیعه را به زبانی که مخاطب آن را درک می‌کند و در دنیا حاکم است، معرفی کنیم. این مجموعه به تعبیر دیگر تابلویی از معارف حقیقی تشیع را عرضه می‌کند که دارای برخی ویژگی‌ها باشد؛ اول اینکه از اصالت لازم برخوردار باشد و از سوی کسانی این کار انجام شود که خودشان شخصیت‌های صاحب فکر و قلم و اعتبار باشند.

از نگاه شما مهم‌ترین مانع و مشکل برای رسیدن به این مطلوب چیست؟

مشکل بزرگ‌تر این است که به ریاکاری و دورویی متهم می‌شویم. چنانچه در محافل مختلف که‌ می‌خواهیم درباره تشیع سخن بگوییم، به صراحت می‌گویند شما خودتان را به روشنی معرفی و بیان نمی‌کنید. در این حالت، آن‌ها می‌گویند شما به اسم تقیه، ریا و دورویی می‌کنید و به اسم احتیاط مسائلی را برای ما بازگو می‌کنید، بعد می‌روید در داخل محیط خودتان حرفی دیگر می‌زنید.
این بزرگ‌ترین اتهام علیه تشیع معاصر است و ما باید این اتهام را از خودمان برداریم و بگوییم ما شیعه و دارای مبنا و اصول هستیم، بااخلاق و منطق سخن می‌گوییم و اهل گفتگو هستیم؛ اما درعین حال دارای هویتی مستقل و شفاف و صریح هستیم و با صدای رسا و بلند می‌گوییم شیعه این است.

البته در درون شیعه اختلاف نظر وجود دارد. دلیل این اختلاف را هم بیان می‌کنیم. می‌گوییم دراین باره این تفسیر است و تفسیر‌های دیگری هم گفته شده است و وجود دارد و شما نمی‌توانید بیایید اینجا و به نام تشیع حرفی بزنید. ما معتقدیم این دو ویژگی، یعنی اصالت و شفافیت، باید در بیان و معرفی تشیع جریان داشته باشند.

براین اساس، پس از بررسی و اندیشیدن به این نتیجه رسیدیم که مؤسسه‌ای را در لبنان به نام «البیان للتواصل و التاصیل» تأسیس کنیم و بنا را گذاشتیم که دو ویژگی را دنبال کنیم؛ اول تواصل، زیرا بخشی بزرگ از ضربه‌ای که در دنیای اسلام و جهان خورده ایم، این است که ارتباطات ما ضعیف بوده است. ما زبان ارتباط، زبان گفت وگویی که تابلو خیلی روشن از خودمان بیان کند و نشان دهد، نداریم.

در این مدت آیا آثاری مکتوب نیز در این مؤسسه تدوین شده است؟

بله. در حوزه محتوایی برای این مؤسسه چند مجموعه با عنوان موسوعه (دایرةالمعارف) فرهنگ شیعی در نظر گرفتیم که در قالب یک بسته (پکیج) منتشر خواهند شد و برای تألیف در هر موضوعی، یک متخصص درجه اول از حوزه و دانشگاه انتخاب کرده ایم.
این موسوعه شامل مباحث اصیل شیعی و دیگر مواضع و دیدگاه‌های شیعه در باب قرآن کریم، سنت و حدیث، پیامبر اکرم (ص)، اهل بیت (ع)، منابع معرفتی، الهیات (عقاید)، نظام اقتصادی شیعه، فقه تعایش و فقه الاختلاف، عرفان/معنویت خانواده، زنان، حقوق بشر، مهدویت، فلسفه سیاسی اسلام، اعتقادنامه شیعه، شیعه و تمدن اسلامی، سبک زندگی نظام تعلیم و تربیت و... است که هرکدام در قالب یک مجلد تدوین خواهد شد.
مخاطب این مجموعه‌ها افراد غیرشیعی هستند و در نظر داریم این موسوعه ۲۵جلدی را به پنج زبان مهم دنیا ترجمه و در یک نشر معتبر منتشر کنیم. همچنین مجموعه دیگری که برای معرفی شیعه پیش بینی شده است، بسته درس نامه‌های آموزشی حوزه فکر شیعه است.

آثار این مؤسسه به چند زبان ترجمه خواهد شد؟

این آثار در ابتدا به زبان فارسی است و پس از آن، ترجمه خواهند شد. دلیل آن هم این است که نویسندگان ما در ایران فارسی زبان هستند، اما قصد داریم حوزه نگارش را توسعه دهیم و از ظرفیت‌های عراق، لبنان و کشور‌های عربی دیگر استفاده کنیم. یکی از مشکلات تشیع، حضورنداشتن در مراکز دانشگاهی و کرسی‌های شیعه شناسی در دانشگاه است. در اروپا یک منبع و متن درسی معتبر و مورد اعتماد برای دانشجویانی که‌ می‌خواهند با تشیع آشنا شوند، وجود ندارد. باید اعتراف کرد که تولیدات ما مناسب آنجا نیست.

باید برای آن‌ها متون درسی تولید کنیم و برای یک دانشجوی اروپایی که‌ می‌خواهد با تشیع آشنا شود، متنی مناسب تهیه کنیم. برای معرفی معارف شیعی به زبان هنری و امروزی برای نوجوانان نیز برنامه‌هایی در دست بررسی و اقدام است. همچنین، مشابه این برنامه‌ها در سطح معلمان و مربیان هم در دست اجراست. ما معتقدیم برای آموزش معارف دین در حوزه تشیع یک روش شناسی تعلیم و تعلم را باید آموزش بدهیم که این طرح با حضور ۱۰تن از استادان درحال بررسی است.